خزینه کاری چیست؟ (0 تا 100 آموزش خزینه کاری)

خزینه کاری به انگلیسی Countersink فرآیندی است که طی آن، حفره ای مخروطی شکل در سطح قطعه کار ایجاد می گردد تا سر پیچ، میخ یا پرچی که قرار است دو قطعه را به‌هم اتصال دهد، بعد از بسته شدن، به طور کامل در دل و داخل سطح کار جای گرفته و با رویه کار هم‌سطح شود. به طوری که این سر پیچ یا میخ کاملا هم‌سطح با قطعه شده و هنگامی که روی آن دست می‌کشید به صورت یک برجستگی احساس نشود. این عمل ضمن ارتقای زیبایی ظاهری پروژه، استحکام و ایمنی اتصال را نیز به نحو چشمگیری تضمین می کند.

از لحاظ ظاهری و شمای فنی، یک سوراخ خزینه شکلی شبیه به یک قیف دارد. برای همین 3 پارارمتر سایز و قطر کوچک سوراخ داخلی، سایز و قطر بزرگ سوراخ بیرونی برای سر پیچ و همینطور اندازه زاویه سر سوراخ در انجام این عمل مهم است. همین سه پارامتر، انواع مختلف خزینه را به وجود می‌آورند. معمولا زوایای 60 درجه، 82 درجه، 90 درجه و 120 درجه رایج‌ترین زاویه‌ها در خزینه کاری است.

تفاوت خزینه کاری و پخ زنی

عمل خزینه گاهی اوقات با پخ زدن و یا سیلندری کردن یک سوراخ به انگلیسی Counterbore اشتباه گرفته می‌شود. خزینه به معنای ایجاد یک سوراخ مخروطی و کونیک است؛ اما سیلندری کردن، به عملی گفته می‌شود که سر و بالای حفره، نه به شکل مخروطی، بلکه به صورت سیلندری بزرگ می‌شود. از پخ زدن برای مواردی چون بستن پیچ‌ها و قطعاتی که سر بزرگی دارند، مثل پیچ های با سر شش گوش و آلن خور استفاده می‌گردد.

خزینه کردن طیف گسترده ای از کاربردها را در صنایع مختلف، از جمله نجاری و کار با چوب، فلزکاری، آهنگری، تراشکاری، سازه های کوچک و عظیم، تاسیسات، صنایع هوافضا و... در بر می‌گیرد. از بارزترین موارد استفاده از خزینه کاری می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• اتصال قطعات چوبی، فلزی، پلاستیکی و... با استفاده از پیچ های سر تخت
• نصب یراق آلات بر روی سطوح چوبی یا فلز، بدون بیرون زدگی سر پیچ (درب و پنجره، میز و...)
• اتصال قطعات فلزی با پرچ های سر تخت، به منظور ایجاد ظاهری آراسته و آیرودینامیک
• ایجاد محل مناسب جهت قرارگیری واشر تخت، به منظور آب بندی بهینه اتصالات
• اتصال دادن کاملا هماهنگ و عایق شده قطعات مربوط به ساخت وسایل صنایع هوایی، کشتیرانی، نظامی و...
• مبلمان سازی، کابینت سازی، ساخت ماکت، اسباب بازی و...
• ساخت لوازم خانگی، میز و صندلی و انواع وسایل چوبی و فلزی و پلاستیکی
• و...

به کارگیری خزینه مزایای متعددی را به همراه دارد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارتقای ظاهری:

هم سطح شدن سر پیچ یا پرچ با سطح کار، ظاهری حرفه ای و چشم نواز را برای پروژه به ارمغان می آورد.

• افزایش استحکام اتصال:

خزینه کاری به گونه ای عمل می کند که پیچ یا پرچ به طور کامل در جای خود قرار گیرد و در نتیجه، اتصالی محکم تر را ایجاد نماید.

• ایمنی بالاتر:

با حذف بیرون زدگی سر پیچ یا پرچ، خطرات ناشی از بریدگی یا گیر کردن لباس به آن ها از بین می رود.

• ایجاد سطحی صاف و یکدست:

خزینه کاری، به خصوص در وسایل مرتبط با فلز و چوب، سطحی صاف و آماده را برای رنگ آمیزی، روغن زنی، چسب کاری و... سایر مراحل تکمیلی فرآهم می‌آورد.

• پلیسه گیری سوراخ:

بعد از دریل کاری و ایجاد سوراخ اولیه، معمولا پلیسه‌ها و براده کمی از سوراخ را مسدود می‌کنند؛ خزینه کاری باعث تمیز شدن کامل حفره و رفع این پلیسه‌ها می‌شود.

• بسته شدن راحت تر پیچ ها:

با خزینه کردن یک سوراخ، میزان دقت و در مرکز بودن آن نیز اصلاح می‌شود و بستن پیچ در آن با راحتی بسیار بیشتری انجام می‌گیرد.

دست کاربر در انجام راه و روش خزینه کاری بسیار متنوع است و به صورت فیزیکی، امکان خزینه کاری یک حفره با ابزارهای مختلفی قابل اجراست. اما ابزارهای مخصوص و استاندارد این کار متعدد نیستند؛ رایج‌ترین ابزار برای خزینه کردن، استفاده از یک ابزارک، بیت و یا مته به صورت دورانی و چرخان است. اما این بیت و مته‌ها با توجه به سایز سوراخ، زاویه آن و البته جنس و متریال قطعه کار باید به درستی انتخاب شوند. ضمن اینکه ابزارها و مته‌های خزینه با توجه به نوع نیرو و دستگاهی که به آن نیاز دارند، به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• خزینه دستی
• خزینه با دریل
• خزینه کارگاهی
• خزینه صنعتی با ماشین تراش و فرز

هر کدام از این روش‌ها چند ابزار مخصوص به خود دارد که در ادامه به معرفی برخی از این ابزارها می‌پردازیم:

خزینه کن دستی

به ابزاری کوچک گفته می‌شود که سر آن شبیه به یک بیت و مته خزینه بوده، اما این بیت داخل یک دسته پیچگوشتی قرار می‌گیرد و کار خزینه کردن را با نیروی دست انجام می‌دهد. معمولا از این نوع ابزار برای گشاد کردن و خزینه کردن نه چندان سنگین و کار بر روی چوب‌های ساده و نرم استفاده می‌گردد.

مته خزینه

بدون شک پر مصرف ترین و پرکاربردترین ابزار خزینه کاری مته خزینه است. این مته‌ها معمولا برای دریل‌های ساده و چکشی خانگی و کارگاهی و یا نوع صنعتی آن برای دریل‌های ستونی و ماشین فرز ساخته می‌شوند. معروفترین مته‌های خزینه به شرح زیر است:

• مته خرینه مدادی

این مته به کمک یک قسمت شیار دار و یک قسمت مرغک دار، ابتدا یک سوراخ اولیه ایجاد کرده و سپس یک حفره مخروطی را به وجود می‌آورد. مته های خزینه مدادی در اندازه‌ها و انواع مختلفی مخصوص چوب، فلز و... به صورت جداگانه ساخته می‌شوند.

• مته خزینه چوب نیش دار:

شبیه به مته معمولی خزینه مدادی است که بر سر آن، آج سه نیش مخصوص نفوذ در چوب قرار گرفته است.

• مته خزینه پخ زن:

مته خزینه سر تخت یا Flat Bottomed Countersink Drill Bit که آن مته پخ زن هم می‌گویند نوعی از ابزار خزینه کردن محسوب می‌گردد که انتهای آن صاف است. این ابزار، حفره ای با کف صاف ایجاد می‌کند و برای پیچ‌های با سر تخت و بزرگ مناسب است.

• مته خزینه دنباله دار:

نوعی از مته خزینه که سایز و طول کوچکی داشته و برای نصب روی سه نظام دریل های کوچک و دریل شارژی بسیار مناسب است. این ابزارک مستقیما بر روی بیت گیرها هم قابل نصب می‌باشد.

• مته خزینه کونیک:

نوع دیگری از مته که در قسمت انتهایی دارای طراحی مخصوص نصب روی سه نظام دریل ستونی است. این مته‌ها شیارهای کارگیر بسیار بزرگتر و قویتری دارند و برای خزینه کاری فلزات با سختی متوسط مثل انواع فولاد، برنج، آلومینیوم و... به کار می‌روند.

• مته خزینه کاربایدی:

از سخت‌ترین مته‌های مخصوص خزینه کاری که برای نصب روی ماشین‌های تراش و فرز صنعتی و خزینه کردن فلزات و مواد فوق العاده سخت مثل فولادهای آلیاژی، استنلس استیل، چدن، تیتانیوم و... کاربرد دارد.

اکنون که با ماهیت و ابزارآلات خزینه کاری و اینکه خزینه کاری یعنی چه؟ آشنا شدید، به شرح مراحل اجرای این فرآیند می پردازیم.

مراحل مقدماتی خزینه کاری

قبل از شروع عملیات، ابتدا باید برخی نکات را رعایت کرده و به بررسی چند عامل تاثیرگذار بپردازید.

• انتخاب مواد و ابزار:

در گام نخست، با توجه به جنس و ضخامت قطعه کار و همچنین نوع و ابعاد پیچ یا پرچ، مواد و ابزار مناسب مثل دریل، مته سوراخکاری و مته خزینه را انتخاب نمایید. گاهی اوقات یک خزینه کن دستی برای چوب‌های نرم کافی خواهد بود؛ اما در اکثر اوقات باید یک مته جهت کار با دریل شارژی یا برقی تهیه کنید.

• تعیین دقیق محل قرارگیری پیچ:

محل دقیق قرارگیری پیچ را بر روی قطعه کار علامت گذاری نمایید. استفاده از خط کش و مداد برای این منظور توصیه می‌گردد.

• بررسی حفره و سر پیچ:

قبل از گذاشتن مته و ابزار خرینه روی سوراخ، ابتدا چک کنید که زاویه مورد نیاز شما برای خزینه باید چقدر باشد؟ سر پیچی که قرار است ببندید چه طراحی و چه زاویه‌ای دارد؟ قرار است سوراخ مخروطی ایجاد کنید یا سیلندری؟ توصیه می‌شود که الگو و شکل قرارگیری پیچ را از قبل بکشید و قبل از خزینه کردن، آن را تست و مرور کنید.

• تست اولیه:

پیش از شروع عملیات بر روی قطعه اصلی، بر روی ضایعات مشابه، فرآیند خزینه کاری را تمرین نمایید. این امر به شما کمک می کند تا عمق و زاویه خزینه کاری را به درستی تنظیم کنید.

اجرای عملیات خزینه کاری

مرحله 1

• ایجاد سوراخ اولیه:

حفره اول معمولا با یک مته معمولی یا قسمت آج دار مته خزینه ایجاد می‌شود. دقت کنید که عمق سوراخ اولیه دقیقا باید برابر طول پیچی باشد که می‌خواهید ببندید. برای این کار قبل ار شروع دریل کاری می‌توانید طول قسمت رزوه پیچ را اندازه گرفته و روی مته با یک تکه نوار چسب آن ارتفاع را نشانه گذاری کنید.

بعد از این کار، یا مته اول سوراخ را ایجاد کنید. دریل و مته را تا جایی که روی آن چسب زدید و نشان گذاشتید به داخل سوراخ ببرید.

مرحله 2

• انتخاب مته خزینه متناسب:

مته خزینه ای را انتخاب نمایید که زاویه و قطر لبه برش و مرغک آن با زاویه و قطر سر پیچ مطابقت داشته باشد و از سر سوراخ اولیه کاملا بزرگتر باشد.

• انتخاب سرعت خزینه:

شاید سرعت در خزینه معمولی و روی چوب‌ها چندان اهمیتی بالایی نداشته باشد، اما دور دستگاه در برخی کارهای حساس مثل خزینه کردن با ماشین فرز و فلزات نرم و سخت بسیار مهم است! ضمن اینکه برای فلزات ضخیم می‌توانید از روغن و روان کننده بهره ببرید.

مرحله 3

• خزینه کردن سوراخ:

با حوصله و سرعت کم شروع به خزینه کردن حفره کنید. کل فرآیند خزینه کردن را یکسره انجام ندهید! ابتدا یک حفره اولیه با زاویه پهن‌تر ایجاد کنید و کمی از سر مته خزینه را به داخل ببرید. سپس هر چند ثانیه یکبار مته را برداشته و سوراخ را بررسی کنید. در صورت صحیح بودن همه چیز، به ادامه خزینه کاری بپردازید.

• جهت و عمق خزینه کردن:

مته خزینه را همیشه با حفظ حالت کامل عمود بر سوراخ جلو ببرید و زاویه آن را تغییر ندهید. عمق خزینه کاری نیز بایستی به گونه‌ای تنظیم شود که سر پیچ یا پرچ به طور کامل در آن جای گیرد. هنگام خزینه کردن فشار زیادی به قطعه نیاورید.

• تست اندازه سوراخ خزینه:

وقتی با چشم دیدید و احساس کردید که پهنای سوراخ خزینه هم‌اندازه با سر پیچ شده است، دست نگه دارید. سپس این 2 قطر را اندازه بگیرید. اگر قطر سر پیچ و سوراخ خزینه باهم برابر بود، کار تمام است؛ اگر همچنان قطر سوراخ کوچکتر بود، باز هم به خزینه کردن ادامه دهید. دقت کنید که قطر سوراخ از سر پیچ خیلی بزرگتر نشود.

مرحله 4

• بستن پیچ:

در صورت درست بودن همه چیز، در پایان خزینه کردن، می‌توانید پیچ را روی کار ببندید.

• پاکسازی محل کار:

قبل و پس از اتمام عملیات خزینه کاری براده های فلزی یا چوبی ناشی از سوراخکاری را از محل کار تمیز نمایید. این امر به خصوص در صنایع مرتبط با چوب، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در این مقاله در مورد اینکه منظور از خزینه کاری چیست؟ صحبت کردیم و مروری بر ابزارها و روش‌های انجام آن داشتیم. خزینه کاری، تکنیکی ساده اما کاربردی است که ضمن ارتقای کیفیت ظاهری پروژه، استحکام و ایمنی اتصالات را نیز تضمین می نماید. شما می‌توانید با رعایت نکات ذکر شده در این مقاله و کمی تمرین به راحتی این تکنیک را در پروژه‌های خود به کار گیرید.

ضمن اینکه جهت خرید مته خزینه در انواع و سایزهای مختلف، می‌توانید به فروشگاه آنلاین ابزار مارکت مراجعه کرده و با سفارش اینترنتی، محصول مورد نظر خود را با ضمانت اصالت کالا در سریعترین زمان، درب محل تحویل بگیرید.