فلش بک چیست و اهمیت فلش بک در حفظ ایمنی

هنگام کار با تجهیزات برش و جوش گازی و ترکیبی (اکسیژن + گاز سوختی) مثل سرپیک جوش اکسی و هوابرش، مهم است که به خاطر داشته باشید خطر احتمال برگشت گاز یا فلاش بک وجود دارد. فلش بک یا برگشت شعله و گاز عبوری زمانی است که شعله به طور غیرمنتظره و ناخواسته به سمت مخزن گاز و داخل دسته مشعل برمی‌گردد و این امر می‌تواند منجر به انفجار و خطرات بزرگ مالی و جانی شود. با این حال، اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای جلوگیری از وقوع این اتفاق آنها را انجام دهید.

وسیله ای که مخصوص رفع این خطر ساخته شده فلش بک ارستور گاز نام دارد. با بازرسی و نگهداری منظم تجهیزات خود، آموزش اپراتورها در مورد روش‌های ایمنی مناسب و نظارت بر فشار سیلندر، می‌توانید خطر بازگشت شعله را با این ابزار کوچک فلزی که معمولا جنس برنجی دارد برای همیشه رفع کنید. در هنگام بروز حادثه نیز، مهم است که به سرعت مشعل را خاموش کنید و هر مشکلی را که ممکن است باعث آن شده باشد برطرف کنید. همچنین رعایت مقررات وضع شده، از جمله استفاده اجباری از فلش بک مناسب، بسیار مهم است. این امر به اطمینان از ایمنی افرادی که از تجهیزات استفاده می‌کنند و همچنین اطرافیان‌شان، کمک می‌کند.

از لحاظ عملکرد و مکانیزم داخلی به طور کلی دو نوع فلش بک گازی داریم:

• فلش بک آرستور مرطوب که از مواد شیمیایی برای خاموش کردن شعله استفاده می‌کند.
• فلش بک آرستور خشک که از سوپاپ برای قطع جریان گاز بهره می‌گیرد.

فلش بک آرستور یکی از ضروریات هنگام کار در جوشکاری است، زیرا وظیفه حفظ ایمنی اپراتور و محیط را دارد. برای جلوگیری از بروز خطر برگشت گاز، نیاز به بازرسی منظم، نگهداری و آموزش ایمنی اپراتورها و استفاده از اجناس مرغوب و درجه یک است اما فلش بک گاز در تمام جوشکاری های صنعتی و هوابرش با ترکیب گاز اکسیژن و گاز سوختی عضوی اساسی و لازم است. این وسیله با نصب بر روی خط تغذیه گاز، از کپسول تا شلنگ تا سرپیک جوش و برش، مانع از بازگشت گاز و هوا به سمت مخالف شده و برای همین خطر انفجار و آتش سوزی را از بین می‌برد.

از فلش بک و ارستور برای تعداد زیادی از گازهای مورد استفاده در صنعت جوش و هوابرش مانند: متان، بوتان، پروپیلان، استیلن، هیدروژن، اکسیژن و .. بهره می‌گیرند. دقت داشته باشید که فلش بک هوا و اکسیژن با فلش بک های گاز سوختی متفاوت است و با رنگ آبی در بازار وجود دارد. تحمل فشار هوا و گاز در فلش بک اکسیژن با گازهای سوختی متفاوت بوده و نمی‌توان از یک فلش بک اکسیژن برای سوخت یا برعکس استفاده برد.

خطر برگشت هوا و یا فلش بک عموما به دلیل جریان معکوس گازها در بالادست به داخل شیلنگ‌ها یا تجهیزات دیگر ایجاد می‌شود. در واقع فلاش بک زمانی اتفاق می‌افتد که یک فاکتور و یک مرحله از عمل جوش و برش صنعتی به خوبی انجام نمی‌گیرد و یا قطعه ای مشکل دارد. خطر برگشت شعله معمولا در نتیجه عوامل زیادی ایجاد می‌شود که از جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:

1 - خاموش کردن یا راه اندازی نادرست دستگاه و کپسول ها.

2 - پایین نگهداشتن فشار سیلندر (کاهش بیش از حد).

3 - عدم نظارت بر فشار سیلندر.

4 - سوپاپ عدم برگشت جریان که به درستی کار نمی‌کند.

5 - فرسودگی تجهیزات مثل دسته، رگلاتور و...

6 - خطای اپراتور و نحوه دست گیری غلط سرپیک حین کار.

فلش بک آرستور به طور کلی و از لحاظ طراحی و شکل به 3 گروه دسته‌بندی می‌شود که کاربرد آن‌ها یکسان است و هر سه برای حفظ ایمنی به کار می‌روند اما از نظر فنی و شکل ظاهری از هم متمایز می‌شوند.

فلش بک دوسره

فلش بک آرستور دو سر شیلنگی یکی از پرکاربردترین نوع های بازدارنده فلش بک است. این وسیله همان طور که از نامش پیداست دو سری شلنگ خور دارد بین خط و بین دو شلنگ متصل می‌شود. فلش بک دو سره برای مواقعی که طول شلنگ گاز خیلی بلند است به کار رفته و از نفوذ فلش بک و بازگشت گاز اکسیژن و سوخت به جهت مخالف جلوگیری می‌کند. فلش بک دوسر شلنگ خور به آسانی نصب شده و معمولا با جنس برنجی خود دوام بالایی دارند و هنگام تهیه آنها باید به قطر داخلی شلنگ گاز توجه کرد.

فلش بک مانومتری

مانومتر ابزاری برای اندازه‌گیری میزان اختلاف فشار گاز است. فلش بک مانومتری به سر کپسول و خروجی رگلاتور وصل می‌شود تا هم باعث عدم برگشت گاز و هوا به داخل رگلاتور شود و هم از پارگی لوله شیلنگ و یا سنگین شدن اتصال شلنگ به بدنه مانومتر پیشگیری می‌کند. این مدل از فلش بک آرستور از نظر کارایی و سیستم داخلی با سایر مدل‌ها فرقی ندارد، فقط از لحاظ جای نصب متفاوت است. اما فلش بک مانومتری بیشتر برای کارهای حساس تر با شلنگ و فواصل کوتاه جوش گازی و هوابرش و همچنین در مواقع که امنیت مانومتر در اولویت بیشتری باشد استفاده می‌گردد. 

فلش بک سرپیکی

همان‌گونه که از نام این ارستور گاز پیدا است، این مدل فلش بک بر سرپیک جوش و دسته هوابرش نصب می‌شود. فلش بک دسته پیک در جلوگیری از برگشت گاز به سمت مخالف بسیار موثر عمل می‌کند و دارای متمرکز کننده آتش است. شایان ذکر است به لحاظ کاربرد سیستم داخلی با سایر فلش بک ها تفاوت چندانی ندارد و وظیفه اصلی آن حفظ ایمنی و جلوگیری از برگشت شعله هنگام کار است. اما از فلش بک سرپیک بیشتر در جوشکاری و برش گازی فشار قوی و فلزات ضخیم استفاده شده که حجم شعله زیادی را می‌طلبد و یا در محدوده برش و جوش قطعه، حرارت بسیار زیادی به وجود خواهد آمد. فلش بک سرپیک از لحاظ ظاهری شبیه یه فلش بک مانومتر است و یک سر شلنگ خور دارد اما با این تفاوت که جهت ورودی و خروجی آن با مورد قبلی فرق می‌کند.

تقریبا تمام فلش بک های استاندارد جوش و برش گازی از یک اجزاء مشخص و مشابهی بهره می‌برند. بعضی از فلش بک آرستورها دارای فیلترهای داخلی غبارگیر گرد و خاک و یا فیلتر استوانه‌ای توخالی هستند که می‌توانند با ایجاد اختلال در جلوی شعله، شعله‌ها را به سرعت خاموش کنند. علاوه بر این، برقگیرهای فلش بک دارای ویژگی‌های ایمنی دیگری مانند شعله گیر، شیرهای برگشتی و شیرهای قطع حرارتی نیز هستند تا از جریان معکوس گاز و آتش‌سوزی بیشتر جلوگیری کنند. اما به طور کلی اجزاء اصلی فلش بک آرستور عبارتند از:

• سوپاپ عدم برگشت جریان (شیر یک طرفه)
• شعله‌گیر (تله شعله)
• شیر کاهش فشار
• محدود کننده و اندازه‌گیر ورودی و خروجی

همان تقسیم بندی کارکرد و کاربری سه گانه فلش بک ها به نوعی در این بخش هم برقرار است. در واقع محل نصب ارستور گاز جوش و برش ارتباط مستقیم به نوع استفاده و کاربری آن دارد. برای همین انواع محل نصب فلش بک به شرح زیر است.

روی رگولاتور

فلش بک هوابرش روی رگولاتور معمولا بزرگ‌تر است و ظرفیت جریان بالاتری در مقایسه با مدل‌های فلش بک هوابرش روی مشعل دارند. زیرا عنصر متخلخل یا روزن‌دار دارای سطح بیشتری است که جریان بیشتری را امکان پذیر می‌کند. فلاش بک روی رگولاتور بیشتر زمانی استفاده می‌شوند که جریان‌های حساس تر، دقیق تر و فشار گاز کنترل شده تری مورد نیاز باشد تا رگولاتور و سیلندرها را از اثرات فلاش بک محافظت کند.

روی شلنگ

فلش بک هوابرش در این نوع از انواع دوسر شلنگ خور بوده و بین خطوط و روی شیلنگ متصل می‌شود. فلاش دوسر شیلنگی در مقایسه با دو نوع دیگر آسیب‌پذیرتر است و از لحاظ ایمنی در اولویت و تنها انتخاب جوشکاران با تجربه قرار نمی‌گیرد؛ چرا که فلش بک دوسره معمولا به عنوان یک فلش بک مکمل و ثانویه مصرف دارد. یعنی در برخی کارها و عملیات جوش و برش گازی که دو مدل دیگر فلش بک سرپیک و فلش بک رگولاتور استفاده شده، برای امنیت بیشتر و بالاتر و خصوصا در صورت فاصله زیاد بین سیلندر گاز و محل جوش و برشکاری، یا شلنگ های دوتکه، از فلش بک دو سر شلنگ استفاده می‌گردد.

روی مشعل

فلش بک هوابرشی که روی سرپیک نصب می‌شود در اندازه‌های کوچک‌تر و محدودتر طراحی شده است تا کارکردن با مشعل برای اپراتور بیش از حد دست و پا گیر نباشد. فلش بک روی دسته مشعل در مقایسه با دو نوع دیگر پرطرفدارتر است زیرا موقعیت آن‌ها برای جلوگیری از برگشت جریان معکوس در شیلنگ‌ها ایده‌آل بوده و عملکرد قوی‌تری دارند. این فلش بک ها معمولا مقاومت بالاتری داشته و برای جریان های زیاد و کار هوابرش و جوشکاری گازی رو فلزات ضخیم مناسب خواهند بود.

همان طور که گفتیم، فلاش بک آرستور یک شیر اطمینان با قابلیت جلوگیری از شعله، فلاش بک، حرارت برگشتی و جریان معکوس گاز است که باید در مسیر گازهای سوختی (متان، استیلن، هیدروژن، بوتان، اتیلن و...) یا گاز اکسیژن نصب شود. هوای فشرده برای کاربردهای حرارتی مانند جوشکاری و برشکاری طبق استانداردهای روز جهانی ضروری و حیاتی است. از این رو نصب فلش بک بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

فلش بک گاز سوختی تحمل ماکزیمم فشار گاز کمتری (معمولا تا 2 بار) نسبت به فلش بک هوا و اکسیژن (معمولا تا 10 بار) دارند. جنس هر دو از برنج درجه یک نسوز ساخته شده و تشخیص آنها توسط رنگ استاندارد روی برچسب هر فلش بک انجام می‌شود. فلش بک اکسیژن رنگ لیبل آبی یا سبز دارد و رنگ فلش بک گاز سوختی قرمز یا مشکی رنگ و به طور کلی تیره خواهد بود. 

هنگام استفاده از تجهیزات اکسی یا استیلن، به کارگیری از رگولاتورها، فلاش بک‌گیرها، شیلنگ‌ها و لوله‌هایی که به طور ویژه برای استیلن و اکسیژن طراحی شده‌اند و استانداردهای جهانی را رعایت می‌کنند، مهم است. قبل از شروع، سیلندر را از نظر ایمنی، تمیزی و هرگونه آسیب بررسی کنید. پس از استفاده، امکان آسیب‌دیدگی را دوبار چک کنید و تمام شیرها را ببندید.

هنگام کار با سیلندرهای استیلن بیشتر احتیاط کنید و مطمئن شوید که فلش بک آرستور را به درستی درجای خود تنظیم کرده‌اید تا فشار سیلندر استیلن و سیلندر اکسیژن به خوبی تحت کنترل باشند. علاوه بر این، مطمئن شوید که نازل‌ها در شرایط خوبی هستند تا از جریان گاز متلاطم جلوگیری شود و نازل‌های آسیب‌دیده را بررسی و تعویض کنید.

اگر بازگشت گاز رخ داد، هر دو دریچه لوله دمنده یا نازل و هر دو دریچه سیلندر را ببندید، منطقه را تخلیه کنید و با خدمات امداد و آتش نشانی تماس بگیرید. قبل از استفاده مجدد از تجهیزات، مطمئن شوید که همه تجهیزات به طور موثر کار می‌کنند، به ویژه هر چیزی که ممکن است تحت تاثیر گرما قرار گرفته باشد را کاملا بررسی کنید.

نکته نهایی این که بحث ایمنی ضمن کار را به هیچ عنوان نمی‌توان نادیده گرفت. انواع فلش بک آرستورها دارای یک کاربرد حیاتی یعنی حفظ امنیت در کار هستند. اما این دستگاه بازدارنده فلش بک به لحاظ برند و کیفیت ساخت با هم تفاوت زیادی دارند.

برای همین جهت خرید فلش بک جوش و برش گازی در انواع مختلف و با کیفیت بالا می‌توانید به فروشگاه ابزارمارکت و مرجع تخصصی تامین ابزار کشور مراجعه کرده و هنگام تهیه فلش بک از مشاوره رایگان تخصصی نیز بهره‌مند شوید.