قلاویز چیست؟ (انواع قلاویز و کاربرد آن ها در سوراخکاری)

قلاویز زدن به ساخت دنده و تراش دادن رزوه در داخل اجسام گرد و استوانه ای مثل مهره، لوله، و... گفته می‌شود. قلاویز یک عمل فنی و دقیق بوده و انجام آن توسط مته های قلاویز دستی و ماشینی و در چند مرحله صورت می‌گیرد.

مته قلاویز Tap Bit یک ابزار کوچک فولادی با قسمت آج دار است که دندانه‌های تیز آن به صورت مستقیم یا مارپیچ ساخته می‌شود. این مته توسط نیروی دست کاربر یا دریل قلاویز زن روی لوله و سوراخ مورد نظر قرار گرفته و به کمک آج‌های تیز خود، عمل تراش دادن و ساختن رزوه منظم در داخل جسم را انجام می‌دهد. پروسه و سرعت چرخش این مته های قلاویز با توجه به مدل و سایز، کاملا کنترل شده و طبق یک استاندارد فنی جهانی است.

تمام کارگاه های تراشکاری، کارخانه ساخت پیچ و مهره، خطوط تولید لوله های آب و تاسیسات از قلاویز زدن استفاده می‌کنند. این کار یا به صورت تعداد زیاد با دستگاه های صنعتی و سنگین قلاویز زن و یا به صورت تکی و دستی در یک کارگاه کوچک قابل انجام است.

بدون قلاویز زدن امکان بستن ابزارهای «نری» رزوه دار مثل یک پیچ، شفت محور پیچی و... در داخل قطعات و یا بستن اتصالات لوله کشی مثل مبدل، مهره درپوش، زانویی و غیره... روی لوله های آب و گاز وجود نخواهد داشت. به طور کلی برای متصل کردن دو قطعه فلزی، چوبی، پلاستیکی و... به یکدیگر با کمک رزوه و پیچاندن آنها، نیاز به قلاویز کاری داخلی و حدیده کاری (پیچ تراشی) است.

مته قلاویز ها اگر چه در ظاهر شبیه به هم هستند اما در انواع متنوعی وجود داشته و اغلب جنسی از فولاد آلیاژی دارند. مته قلاویز با توجه به نوع دستگاه قابل استفاده، به دو دسته کلی قلاویز دستی و ماشینی تقسیم می‌شود؛ و هر دسته نیز دارای سایزها و طراحی گوناگون  و یک قسمت آج دار است.

قلاویز دستی چیست؟

قلاویز دستی به مته‌ای می‌گویند که تنها با نیروی دست کاربر امکان کار دارد. از آنجا که این مته‌ها برای قلاویز زدن به دستگاه خاص برقی و بزرگی نیاز ندارند و تنها با یک دسته قلاویز این کار را انجام می‌دهند، بیشتر در کارگاه ها و تعمیرگاه‌های کوچک و محلی دیده می‌شوند. قلاویز دستی برای مهره و رزوه ساده، در 3 ساختار و مدل استاندارد جهانی ساخته شده و هر سایز آن با ست 3 تایی فروخته می‌شود. انواع قلاویز دستی به شرح زیر است:

• قلاویز دستی اول رو یا پیشرو
• قلاویز دستی وسط رو یا میان رو
• قلاویز دستی تکمیلی یا آخر رو (پس رو)

این سه مته قلاویز دستی بر روی بدنه خود دارای 1 عدد خط، 2 عدد خط و یا بدون خط هستند و باید به ترتیب استفاده شوند. مته قلاویز اول رو 50 درصد طول و عمق سوراخ را رزوه می‌زند؛ سپس مته دوم و وسط رو 30 درصد ادامه را رزوه شده و در نهایت مته قلاویز سوم و آخر رو، 20 درصد باقی رزوه را کامل می‌کند.

ست قلاویز دستی 3 تایی برای هر 2 مدل «سوراخ بسته» و «سوراخ راه در رو» قابل استفاده خواهد بود و هنگام کار براده‌ها را بیرون می‌دهد.

قلاویز چپ گرد دستی

نوعی از مته قلاویز با آج ها و دندانه بزرگتر از استاندارد که کاربری رزوه زنی ندارد. از قلاویز چپ گرد دستی برای بیرون آوردن قطعات شکسته و گیر کرده در لوازم مختلف مثل شیر آب، لوله و... استفاده می‌شود. این مته ها نیز به شکل مخروطی ساخته شده و در سایزهای قطر 3 تا 45 میلی متر در بازار وجود دارد. مته قلاویز دستی چپگرد علاوه بر مصرف کارگاهی، یک ابزار مناسب برای تعمیرات خانگی است.

قلاویز ماشینی چیست؟

برخلاف نوع دستی، مته قلاویز ماشینی تنها با دستگاه دریل قلاویز زن کار می‌کند. ساختار مته قلاویز ماشینی به نوعی است که امکان کار با سرعت بالاتر از دستی را دارد و در تمام کارخانه‌ها و خطوط تولید قطعات رزوه دار قابل استفاده خواهد بود. این مته‌ها با توجه به مدل و طراحی در 3 نوع وجود دارند.

• مته قلاویز ماشینی ساده:

این مدل مته دارای آج های مستقیم به صورت چهارگانه است و نوک تخت و صاف دارد. از قلاویز ماشینی ساده برای رزوه زنی حفره از قبل ایجاد شده کاملا دقیق و «سوراخ ته باز» استفاده می‌گردد. این مته قلاویز برای سوراخ ته بسته مناسب نیست.

• مته قلاویز ماشینی نوک تیز:

مته قلاویز نوک تیز ماشینی بسیار شبیه به نوع ساده است اما با نوک تیز و گرد شده ارائه می‌شود. این مدل برای نفوذ توسط دریل قلاویز زن در تمام حفره‌های غیر دقیق کاربرد داشته و تنها در سوراخ ته باز مفید خواهد بود.  

• مته قلاویز ماشینی مارپیچ:

مدل قلاویز مارپیچ ماشینی Spiral Flute Tap Bit برخلاف 2 مدل قبلی، با آج هایی شبیه به یک مته معمولی و به صورت شیار مارپیچ درشت و ریز ساخته می‌شود. مته قلاویز ماشینی برای قلاویز کردن در فلزات و در «سوراخ ته بسته» گزینه مناسبی بوده و می‌تواند براده فلز را حین رزوه زدن از قطعه کار خارج کند.  

قلاویز لوله چیست؟

مته قلاویز لوله از انواع معمولی مته کوچکتر است و معمولا به صورت تک و یا دوتایی (اول رو و تکمیلی) ارائه می‌شود. مته قلاویز لوله برای تراش رزوه داخلی لوله‌های آب، آهنی، لوله گاز و... به کار می‌رود. این گروه مته قلاویز زنی با توجه اینکه نوع آج و مته مستقیم یا مخروطی است انواع متفاوتی دارد:

• قلاویز لوله مستقیم:

مته قلاویز لوله NPS یا مستقیم به نوعی گفته می‌شود که آج قلاویز را به صورت مستقیم و صاف انجام می‌دهد. این نوع قلاویز زدن لوله برای اتصالات تاسیساتی که قرار است با کمک واشر و یک قطعه لاستیکی عایق شوند استفاده می‌گردد و دنده‌های قلاویز لوله مستقیم نیاز به نوار تفلون، چسب و... نخواهند داشت. مته قلاویز لوله مستقیم، هم به صورت دستی و هم به صورت ماشینی ساخته می‌شود.

• قلاویز لوله مخروطی

مته قلاویز مخروطی یا NPT به مدل می‌گویند که به صورت مورب و زاویه دار رزوه داخلی را ایجاد می‌کند. این نوع قلاویز برای بیشتر لوله ها، زانویی، کوپلینگ و... اینطور تاسیسات در صنایع گازی و آبی استفاده دارند. ابزارهایی که با مدل قلاویز مخروطی رزوه خورده‌اند، هنگام اتصال دادن نیاز به نوار تفلون، کنف عایق، چسب و... خواهند داشت. این نوع مته قلاویز تنها برای کار به صورت دستی ساخته می‌شود.

قلاویز فرم چیست؟

قلاویز رولی یا مته قلاویز فرم Form Tap Bit نسل جدیدی از ابزار قلاویز زنی ماشینی پر قدرت است که با مکانیزم فرم دهی و ایجاد رزوه «بدون هیچگونه برش و براده برداری» در قطعه به قلاویز زنی می‌پردازد. این نوع مته قلاویز برخلاف دیگر مدل‌ها با آج‌های منظم، غیر مارپیچ و صاف و یکپارچه ارائه می‌شود. قلاویز فرم دهنده با قرار گرفتن در سوراخ، مواد و متریال قطعه را (بدون کات و برش دادن) جمع کرده و طبق سایز مته، به داخل سوراخ فرم آج و رزوه می‌دهد. مته قلاویز فرم دهنده تنها در نوع ماشینی بوده و در اجناس نرم مثل فلزات نازک، آلومینیوم، مس، فولاد نرم و فلزات غیر آهنی استفاده دارد.

یک مته قلاویز ممکن است جنس و رنگ‌های متفاوتی داشته باشد. جنس این ابزار از فولاد تندبر HSS و HSS-E، چدن و یا تیتانیوم به صورت ساده یا کبالت دار ساخته می‌شود. پوشش مته قلاویز نیز ممکن است از روکش بلک اکسید یا اکسید سیاه، اکسید طلایی تیتانیوم و یا ترکیب تیتانیوم-آلومینیوم به صورت براق ساخته شود.

طراحی مته قلاویز نیز ظاهر آن را متفاوت جلوه خواهد داد. مته ساده دستی یا ماشینی معمولا در قسمت آج خود، دارای یک گروه 4 گانه دندانه با لبه‌های تیز مستقیم است که این 4 قسمت با یک فاصله از هم جدا شده‌اند. این مدل مته ممکن است نوک تخت یا گرد و تیز داشته باشد.

مته قلاویز مارپیچ نیز دارای آج با شیار و فلوت موج دار بوده که شبیه به یک مته معمولی است اما نوک صافی دارد. قلاویز مارپیچی با توجه سایز و فرم برش دادن سوراخ، ممکن است با آج درشت یا قلاویز دنده ریز ساخته شود.

مته قلاویز یک ابزار یکپارچه فولادی است که از دو قسمت تشکیل شده است. یک قسمت انتهای کارگیر مته بوده که به صورت صاف یا 6 گوش طراحی شده و در دسته قلاویز زن دستی، دریل برقی و شارژی و یا در دستگاه دریل قلاویز زن قرار می‌گیرد.

قسمت دوم نیز بخش آج دار مته بوده که به صورت دندانه‌های دو جفتی و چهارتایی، یا دندانه‌ای صاف و یا مارپیچ ساخته می‌شود. ضمن اینکه بر روی هر مته قلاویز، اعداد و حروفی حک شده است. نمونه حک شدن این ارقام را در عکس زیر می‌‎بینید؛ هر مدل مته قلاویز بر اساس سایز قطر خود از 3 میلی متر به بالاتر، بر اساس فرم رزوه زنی، بر اساس جنس مته و بر اساس استاندارد ساخت جهانی، ترکیب حرف و عدد متفاوتی خواهد داشت.

در این مطلب تخصصی در مورد انواع قلاویز و مته های آن صحبت کردیم. اینکه قلاویز چیست؟ مته قلاویز در کجا و به چه صورت استفاده شده و کاربرد قلاویز در کجاست؟

شما می‌توانید برای خرید قلاویز دستی و ماشینی در سایزهای متنوع از برندهای معتبر داخلی و خارجی با بهترین کیفیت و ضمانت اصالت کالا به فروشگاه آنلاین ابزار مارکت مراجعه کنید.