مولتی متر چیست و چه کاربردی دارد؟

مولتی متر به انگلیسی Multimeter، یک ابزار اندازه گیری چند منظوره در رشته و مشاغل مربوط به برق و الکترونیک است؛ دستگاهی که چند مقدار و متغیر موجود در یک شبکه یا مدار الکتریکی مانند ولتاژ و جریان (مستقیم DC و متناوب AC)، مقاومت، ظرفیت خازن، تست دیود، قطعی مدار، فرکانس و... را اندازه گیری کرده و عدد آن را به کاربر نشان می‌دهد. مولتی متر در قدیم با نام آوومتر (Avometer) شناخته می‌شد که سه حرف اول این کلمه، ترکیب اختصاری از کلمات Ampere (آمپر)، Volt (ولت) و Ohm (اهم) است. اما امروزه این ابزار به دلیل قابلیت اندازه گیری چندگانه خود، نام مولتی متر به خود گرفته و به شما این امکان را می دهد که بجای حمل چندین ابزار مجزا، تنها با یک دستگاه به عیب یابی و بررسی مدارهای الکتریکی بپردازید.

مولتی‌مترها معمولا یک بدنه، یک صفحه نمایشگر (عقربه ای یا دیجیتال)، یک پنل با تعدادی دکمه اصلی و فرعی، 2 عدد تا 4 عدد جای فیش اتصال و 2 عدد سیم رنگی با پراب مثبت + و منفی – دارند. سیم و فیش های هر مولتی متر با توجه به روش صحیح، به دو سر یک قطعه یا یک قسمت مدار الکتریکی یا الکترونیکی وصل می‌شوند و یک پارامتر را اندازه می‌گیرند.

البته که رنج Range و ظرفیتی که یک مولتی‌متر در هر پارامتر می‌تواند اندازه بگیرد، بر روی کلاس کاری، میزان سادگی و پیچیدگی و قیمت نهایی آن تاثیر دارد. مثلا یک مدل ساده در بخش آمپرسنج خود، شاید تنها توان سنجش جریان مستقیم در بازه 20 میلی آمپر تا 2 آمپر را داشته باشد، اما مدل پیشرفته دیگری بتواند از 2000 میکرو آمپر تا 10 آمپر را اندازه گیری کند. یا به عنوان مثالی دیگر، معمولا مولتی مترهایی که بتوانند جریان برق متناوب AC را با عدد بالایی اندازه بگیرند، جزو مدل‌های پیشرفته و صنعتی‌تر محسوب می‌شوند؛ چرا که جریان برق متناوب قدرتمند بوده و توان تحمل بالایی را در دستگاه طلب می‌کند.

مولتی مترها به طور کلی در دو نوع آنالوگ و دیجیتال در بازار موجود هستند. هر کدام از این انواع ویژگی‌های خود را دارند که در این بخش قصد داریم به آنها بپردازیم:

مولتی متر آنالوگ

مولتی مترهای آنالوگ بر اساس یک حرکت مکانیکی کار می‌کنند و از یک عقربه برای نمایش مقادیر اندازه گیری شده بر روی یک صفحه مدرج استفاده می‌کنند. این نوع مولتی مترها معمولا ارزان‌تر و ساده‌تر از نوع دیجیتال بوده، اما کار با آنها و خواندن مقادیر از روی نمایشگرشان بسیار سخت‌تر است. مولتی متر آنالوگ مقاومت داخلی کمی دارد و در نتیجه، در اندازه‌گیری جریان، دقت و خطای مناسبی در حدود 50 میکرو آمپر نشان می‌دهد. ولی با وجود دقت بالا در اندازه‌گیری جریان، به دلیل عقربه‌ای بودن مکانیزم اندازه گیری، خطای محسوسی هنگام خوانش رخ می‌دهد. همچنین بدنه و سیستم حرکت مکانیکی داخلی آن به ضربه حساس است و ممکن است با ضربه خوردن، کالیبره دستگاه به‌هم بریزد و تنظیم عقربه دچار آسیب شود. مولتی متر آنالوگ به دلیل کارایی ضعیف‌تر، امرزوه کاربرد بسیار کمتری دارند.

مولتی متر دیجیتال

مولتی مترهای دیجیتال از یک صفحه نمایشگر برای نمایش مقادیر اندازه گیری شده به صورت عدد دیجیتال سون سگمنت (ُSeven Segment) با واحد مناسب استفاده می‌کنند. این گروه به دلیل سهولت خواندن، دقت بالاتر و نحوه کار با مولتی متر دیجیتال محبوبیت بیشتری نسبت به نوع آنالوگ دارند. مولتی متر دیجیتال مقاومت بیشتری نسبت به نوع آنالوگ دارد که به عنوان ولت متر عملکرد بسیار خوبی از خود نشان می‌دهد. هر مولتی متر دیجیتال از هر برندی دارای 4 بخش اصلی و مشترک است:

• نمایشگر LCD یا LED
• سلکتور یا دستگیره انتخاب
• پورت‌های ورودی
• پراب

البته ممکن است بر حسب نوع و برند مولتی متر، اجزاء و عملکرد آن متفاوت شود؛ اما به طور کلی هر مولتی متر دیجیتال این قسمت‌های مذکور را داشته و می‌تواند طیف وسیعی از پارامترهای مختلف را بسنجد که از این لحاط نسبت به نوع آنالوگ برتری دارد. یک مولتی متر دیجیتال ساده، می‌تواند متغیرهای اصلی دانش برق و الکترونیک یعنی ولت، آمپر، مقاومت، قطعی مدار و تست دیود را اندازه بگیرد. در مدل‌های پیشرفته هم اندازه گیری فرکانس، ترانزیستور، خازن، حرارت، تست فاز، تست باتری و... دیده می‌شود. نکته دیگر اینکه، امروزه در بازار، مولتی متر دیجیتال در 2 نوع دستی و اتورنج (اتوماتیک) ارائه می‌گردد:

• مولتی متر دیجیتال دستی:

برای استفاده از این نوع مولتی متر دیجیتال، می‌بایست ابتدا با توجه به پارامتری که می‌خواهیم اندازه‌گیری کنیم، بازه و سقف عدد مورد نظر را با استفاده از کلید سلکتور انتخاب کنید. یعنی اگر قرار است مثلا جریان 1 آمپر را اندازه بگیرید، کلید سلکتور باید در بازه اعدادی باشد که مقدار 1 آمپر بین آن بازه باشد، یا عدد 1 آمپر از عددی که توسط سلکتور دستگاه انتخاب شده کمتر باشد.

پیشنهاد می‌شود در صورتی که بازه پارامتر مورد نظر را نمی‌دانید از بالاترین اندازه شروع کنید تا آسیبی به دستگاه نرسد.

• مولتی متر دیجیتال اتورنج (اتوماتیک):

بر خلاف نوع دستی و کلاسیک، مولتی متر دیجیتال اتو رنج Auto Range بازه را طبق پارامتر انتخاب شده به صورت خودکار انتخاب می‌کند. در این مدل و در قسمت پنل، بجای وجود داشتن چندین عدد و بازه در هر واحد و پارامتر، تنها 1 پله انتخابی برای هر واحد روی سلکتور قرار دارد که کاربر آن را انتخاب می‌کند. سپس دستگاه در هنگام اندازه گیری، به صورت اتوماتیک بازه را تنظیم کرده و روی صفحه عدد دقیق را نشان می‌دهد.

از لحاظ کاربری باید گفت که مولتی متر یک ابزار بسیار پرکاربرد و محبوب در زمینه ها و شغل‌های مختلف است. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تعمیر و نگهداری تجهیزات الکتریکی
• پروژه های الکترونیکی
• عیب یابی بردهای الکترونیکی و مدارهای برقی
• آموزش ابتدایی و آکادمیک رشته برق و الکترونیک در مدرسه و دانشگاه
• تست سیم، شبکه و لوازم معیوب
• تست قطعات کیت و مدارهای دیجیتال
• و...

اما در ادامه به برخی از مهمترین کاربردهای این ابزار قدرتمند و پارامترهایی که می‌تواند اندازه‌گیری کند تیز اشاره می‌کنیم:

اندازه گیری ولتاژ

ولتاژ (Voltage) یکی از پارامترهای اساسی در مدارهای الکتریکی است و نشان دهنده‌ی نیروی محرکه یا پتانسیل الکتریکی بین دو نقطه است. با استفاده از مولتی متر می‌توانید میزان ولتاژ را بر حسب ولت (V) اندازه‌گیری کنید. این قابلیت برای بررسی سلامت باتری‌ها، منبع تغذیه‌ها و اطمینان از عملکرد صحیح مدارهای الکتریکی بسیار کاربردی است. در بیشتر اوقات ماکزیمم توان اندازه گیری ولتاژ یک مولتی متر در هر دو نوع برق DC و AC برابر 1000 ولت است.

اندازه گیری جریان

جریان الکتریکی (Current) میزان شارش بار الکتریکی در یک رسانا در واحد زمان است و بر حسب آمپر (A) اندازه‌گیری می شود. مولتی متر به شما این امکان را می دهد که میزان جریان عبوری از یک نقطه خاص در مدار را اندازه گیری کنید. این قابلیت برای عیب یابی مدارهای الکتریکی و تشخیص میزان بار کشی و جریان کشی یک قطعه و همینطور تشخیص اتصالات کوتاه بسیار مفید است. سنجش جریان برق مستقیم DC به تکنولوژی و ساختمان ساده‌تری نیاز دارد؛ بنابراین ظرفیت اندازه گیری این جریان در بیشتر مولتی مترها بالاست و ممکن است تا 600 و 1000 آمپر هم وجود داشته باشد. اما محاسبه جریان برق متناوب AC داستان مجزایی داشته و به دلیل نیاز به ایمنی و تحمل قدرت این نوع جریان، تمام مولتی مترها امکان اندازه گیری جریان AC با مقادیر بالا را ندارند!

اندازه گیری مقاومت

مقاومت (Resistance) میزان مخالفت یک ماده در برابر عبور جریان الکتریکی است و بر حسب اهم (Ω) اندازه‌گیری می شود. با استفاده از مولتی متر می‌توانید مقاومت اجزا و قطعات مختلف یک مدار مانند خازن‌ها، سیم‌ها، لامپ و مصرف کننده انرژی الکتریکی، مقاومت داخلی قطعه، رله و... را اندازه‌گیری کنید. این قابلیت برای اطمینان از صحت عملکرد قطعات و میزان مصرف جریان آن قطعه بسیار مهم است. هر چقدر ظرفیت و بازه اهم متر یک مولتی متر گروه وسیع‌تری از مقاومت‌ها را در خود جای دهد، تیپ مولتی متر پیشرفته تر است. این بازه ممکن است تنها در حد کیلو اهم باشد، و یا بتواند به اعداد خیلی کوچک و یا خیلی بزرگ مگا اهم هم برسد.

تست دیود

دیود (Diode) یک قطعه ریز و کوچک الکترونیکی است که اجازه عبور جریان الکتریکی را تنها در یک جهت می دهد و به اصطلاح آن را یکسویه می‌کند. مولتی متر به شما این امکان را می‌دهد که عملکرد صحیح دیود و جهت هدایت جریان آن را تست کنید و از نشتی، خرابی یا سالم بودن آن مطلع شوید. معمولا بخش تست دیود با آپشن تست پیوستگی و تداوم مدار با بیزر (هشدار صوتی و بوق دستگاه) کنار هم هستند.

تست تداوم مدار یا پیوستگی

به جرات می‌‎توان گفت که عمومی‌ترین و محبوب ترین کاربرد یک مولتی متر دیجیتال، بخش بیزر (هشدار صوتی) آن و یا به عبارت فنی، قسمت تست تداوم مدار (Continuity Test) آن است. با کمک این بخش می‌توانید از برقراری اتصال الکتریکی بین دو نقطه در یک مدار اطمینان حاصل کنید. این قابلیت برای عیب یابی مدار، تست سلامت یک سیم یا قطعه و تشخیص قطعات معیوب بسیار کاربردی است. در صورتی که اتصال در آن بخش از مدار یا قطعه برقرار باشد، مولتی متر صدای بوق می‌دهد.

اندازه گیری ظرفیت خازن

خازن (Capacitor) قطعه دیگری است ممکن است بسیار کوچک و بسیار بزرگ باشد. این وسیله، انرژی الکتریکی را در میدان داخلی خود ذخیره می‌کند و در زمان مناسب آن را به مدار می‌فرستد. ظرفیت خازن بر حسب فارادی (F) اندازه‌گیری می شود. با استفاده از مولتی مترهای پیشرفته‌تر، می‌توانید ظرفیت خازن‌ها را اندازه‌گیری کنید و از صحت عملکرد و ظرفیت ذخیره سازی انرژی آنها اطمینان حاصل کنید. مثل پارامتر مقاومت، هر چقدر بازه سنجش خازن در یک مولتی متر ریزتر و گسترده‌تر شود، یعنی با مدلی پیشرفته‌تر روبرو هستیم؛ این بازه ممکن است به میکرو فاراد و یا حتی نانوفاراد برسد.

اندازه گیری فرکانس

فرکانس (Frequency) تعداد دفعات تکرار یک موج الکتریکی و مغناطیسی در بازه زمانی است و بر حسب هرتز (Hz) اندازه گیری می‌شود. برخی از مولتی مترها امکان اندازه گیری فرکانس سیگنال های الکتریکی را دارند. این قابلیت برای بررسی عملکرد مدارهای نوسان‌ساز، منبع تولید فرکانس، اندازه گیری سیگنال‌های رادیویی و... کاربردی است و بازه اندازه گیری کیلوهرتز KHz در میکرومترهای ساده و ظرفیت های کوچک 100Hz تا بسیار بزرگ مثل مگا هرتز MHz در مدل‌های پیشرفته‌تر وجود دارند.

این موارد اشاره شده در بالا تنها چند مورد اصلی کاربری و آشنایی با مولتی متر بودند؛ با یک نگاه ساده به انواع مولتی‌متر در بازار متوجه خواهید شد که هر مدل از این گروه ابزار چه امکانات ویژه و متنوع‌تری را ارائه می‌دهند. بنابراین شکی نیست که مولتی متر یک ابزار همه کاره و ارزشمند برای هر کسی است که با دنیای الکتریسیته و الکترونیک سر و کار دارد. با داشتن یک مولتی متر مناسب و یادگیری نحوه‌ی استفاده از آن، می‌توانید به راحتی طیف وسیعی از پارامترهای الکتریکی و دیجیتال را اندازه‌گیری کنید، مدارها را عیب یابی کنید و پروژه های الکترونیکی خود را با موفقیت به اتمام برسانید.

شما می‌توانید برای خرید مولتی متر در هر نوع دلخواه به فروشگاه آنلاین ابزار مارکت مراجعه کنید و دستگاه مناسب خود را از برندهای ایرانی و خارجی به صورت اورجینال با ضمانت اصالت کالا در سریعترین زمان دریافت کنید.