آموزش استفاده از ساعت اندیکاتور و ساعت شیطونکی

همانطور که گفته شد، کاربرد اصلی این 2 ابزار در تراشکاری و در هنگام ساختن قطعات با سطوح و ابعاد بسیار دقیق خارجی و داخلی، مثل جسم های گرد و تخت، شفت و محور، سیلندرها، چرخ و بلبرینگ، دنده ها و... دیده می‌شود. اما تفاوت کاربرد ساعت اندیکاتور و شیطانکی چیست؟ علاوه بر مشخصات فنی و شکل ظاهری، این دو تیپ ساعت در کارکرد و نوع مصرف چه فرقی دارند؟ چه موقعی باید از ساعت اندیکاتور استفاده کرد و در چه موقعیتی باید به سراغ ساعت شیطونکی رفت؟

برای فهم کامل و صحیح تفاوت این دو ابزار می‌توانید به مقاله دیگری از ما یعنی ساعت اندیکاتور یا ساعت شیطونکی؛ کدام بهتر است؟ از همین وبلاگ مراجعه کنید. اما به طور خلاصه و از لحاظ کاری و موارد مصرف دو ابزار، می‌توان جدول زیر را ارائه کرد.

به طور کلی، معمولا از ساعت اندیکاتور برای اندازه گیری و سنجش تک نقطه، هنگامی که قطعه به صورت ثابت است استفاده می‌شود؛ یعنی هر نقطه به طور جداگانه اندازه گیری شده و اعداد ثبت و مقایسه می‌شوند. اما از ساعت شیطانکی بیشتر برای تشخیص تاب و خمیدگی با دقت بالا، در چند نقطه مختلف و هنگامی که قطعه بر روی دستگاه نصب و در حال چرخش است استفاده می‌گردد.

پیش از اینکه بخواهیم نحوه کار با ساعت اندیکاتور را مرور کنیم؛ ابتدا باید با مبانی و معنای چند مفاهیم اصلی و بیسیک در این پروسه و البته چند وسیله و لوازم آن آشنا باشیم.

مفاهیم ابتدایی و تعاریف مهم قبل از شروع کار

• کورس یا دامنه

ظرفیت اندازه گیری، دامنه یا کورس کاری ساعت اندیکاتور به انگلیسی Measuring Range، به حداقل و حداکثر مقداری می‌گویند که یک ساعت می‌تواند اندازه گیری کند. مثلا یک ساعت اندیکاتور کورس 20 میلی متر، می‌توان فاصله بین 0 تا 20 میلی متر را اندازه گیری کند.

• گام بندی خطوط

صفحه‌ی هر ساعت عقربه ای، دارای چندین خطوط اندازه گیری و اعداد مختلف است. تقسیم بندی اندازه، دقت گام بندی یا Graduation به مقدار فاصله بین 2 خط اندازه گیری در صفحه نمایش این نوع اندیکاتور و شیطانکی ساعتی گفته می‌شود. این خطوط عدد دقیق و اعشاری محاسبه شده را نشان می‌دهند و معمولا در بازار ایران به عنوان دقت ساعت اندیکاتور شناخته می‌شود.

• دقت اندازه گیری

درصد خطا یا دقت اندازه گیری به انگلیسی Accuracy به مقدار تلرانس یا خطایی می‌گویند که در هر عدد محاسبه، ممکن است وجود داشته باشد. این مشخصه توسط شرکت سازنده اعلام شده و در مشخصات فنی ابزار با علامت «±» به نمایش در می‌آید.

• رزولوشن

این عدد به نوعی به همان معنای گام بندی اما در ساعت های دیجیتال است. به مقدار تغییر عدد در مانیتور ساعت های اندیکاتور دیجیتال و شیطونکی در هر پله، رزولوشن Resolution می‌گویند. مثلا فرض کنید یک اندیکاتور دیجیتال با رزولوشن 0.01 میلی متر، در یک نقطه عدد 10 میلی متر را نشان می‌دهد؛ عدد نمایشگر این اندیکاتور، در صورت فشار بیشتر به پراب و نمایش اولین نقطه و عدد بعدی، به مقدار 0.01 میلی متر بالاتر می‌رود و 10.01 میلی متر را نشان می‌دهد. یعنی پله‌های تغییر نمایش عدد در مانیتور آن برابر 0.01 میلی متر است.

آموزش گام به گام کار با ساعت اندیکاتور

اگر اندیکاتور، لوازم مورد نیاز آن و اجزاء آن را به خوبی بشناسید و درک خوبی از کورس و گام بندی این ابزار داشته باشید، روش کار با ساعت اندیکاتور ساده است.

آمادگی قبل از اندازه گیری

1- ساعت اندیکاتور در طول مراحل اندازه گیری باید کاملا ثابت و بدون حرکت باشد؛ برای همین توصیه می‌شود از یک پایه ساعت مگنتی (آهنربایی) کاملا استاندارد استفاده کنید و ساعت را روی آن نصب کنید.

2- قبل از شروع اندازه گیری، از کالیبره بودن ابزار خود مطمئن باشید! کالیبراسیون ابزار دقیق، مهمترین و اصلی ترین فاکتور در اندازه گیری و کار صحیح آن است.

3- قبل از شروع اندازه گیری، عدد صفر مطلق ساعت را تنظیم کنید و بررسی کنید که وقتی پراب ساعت کاملا بسته و جمع شده است، عقربه و عدد نمایشگر روی صفر باشد.

4- حین استفاده از اندیکاتور، پراب ساعت باید کاملا روی قطعه عمود بوده و شفت و دنباله فلزی ساعت باید ثابت و مهار شده باشد.

روش اول: اندازه گیری ارتفاع و پیدا کردن اختلاف دو نقطه Runout

1- ساعت را روی نقطه مخصوص و پراب را روی قطعه گرد قرار دهید.

2- به آرامی قطعه را بچرخانید و به نمایشگر دقت کنید که عقربه و عدد در کدام نقطه پایین ترین یا بالاترین مقدار را نشان می‌دهد؟

3- در یکی از آن 2 نقطه، عدد صفر صفحه نمایش را تنظیم و ست کنید.

4- حال دوباره قطعه را بچرخانید و نقطه مخالف و دارای بیشترین اختلاف با آن را پیدا کنید. به این ترتیب انحراف دو نقطه مشخص می‌شود.

روش دوم: تاب گیری

1- ساعت را روی سطح تخت یا شفت یا قطعه مورد نظر خود قرار دهید و صفر آن را تنظیم کنید.

2- بدون اینکه قطعه را تکان دهید، ساعت را در یکراستا و کاملا دقیق در سطح مورد نظر حرکت دهید.

3- مقدار تغییرات را از روی نمایشگر بخوانید و یادداشت کنید تا از نقاط تاب دار آگاه شوید.

برای خوانش مدل‌های دیجیتال مشکل خاصی وجود نخواهد داشت چرا که عدد نشان داده شده روی مانیتور، دقیقا همان عدد اندازه گیری شده است. اما در مدل‌های عقربه‌ای باید برخی نکات فنی را بدانید.

خواندن ساعت اندیکاتور تک عقربه ای

ممکن است ساعت اندیکاتور و شیطانکی عقربه ای شما تنها یک صفحه و یک عقربه شمارنده داشته و از نوع چاپ یکطرفه 0-100 یا نوع چاپ دوطرفه مثبت / منفی 0-100-0 (مخصوص تلرانس گیری) باشد؛ پس عدد اندازه گیری شده تنها با ضرب کردن همان عدد در مقدار دقت (گام بندی) ساعت بدست می‌آید. مثلا اگر یک ساعت اندیکاتور تک عقربه ای با گام 0.01 میلی متر دارید و عقربه آن روی یکی از خطوط ایستاده است؛ تنها کافیست با شمردن خطوط و ضرب آن در عدد 0.01 میلی متر، مقدار اندازه گیری شده را بدست آورید. در صفحه های دوطرفه مثبت/منفی باید به نسبت جایگاه عقربه، علامت مثبت و منفی به عدد اضافه کنید.

خواندن ساعت اندیکاتور دو عقربه ای

اما در بسیاری از اندیکاتورهای عقربه ای استاندارد دنیا، 2 صفحه شمارشگر وجود دارد؛ یک صفحه بزرگ و اصلی با عقربه بزرگ و خطوط و اعداد بیشتر (معمولا از 0 تا 100)؛ و یک صفحه کوچکتر با عقربه کوچک و شمارنده کوچکتر (معمولا از 0 تا 10). این دو صفحه نحوه خواندن ساعت اندیکاتور را برای شما آسان می‌کند.

- شمارنده و عقربه کوچک با هر دور کامل عقربه بزرگ 1 واحد جلو می‌رود و عدد اصلی اندازه را نشان می‌دهد.
- شمارنده و عقربه بزرگ نیز طبق خطوط و گام بندی، عدد اعشاری اندازه را نشان می‌دهد.

به مثال زیر توجه کنید:

در اندیکاتور زیر که کورس آن 10 میلی متر بوده و گام بندی آن 0.01 میلی متر است، عدد شمارنده و عقربه کوچکتر روی 1 ایستاده است؛ یعنی عقربه بزرگ حداقل 1 دور کامل را چرخیده است. پس عدد اصلی اندازه تا اینجا می‌شود:

1 میلی متر

برای پیدا کردن اعشار مقدار اندازه گیری شده، حال باید به عقربه بزرگ نگاه کرد. مشاهده می‌کنید که عقربه بزرگ روی عدد 34 از 100 ایستاده است. پس یعنی عدد 34 در مقدار گام ساعت ضرب می‌شود. بنابراین:

34x0.01 = 0.34 میلی متر.

در نتیجه عدد نهایی بدست آمده برابر است با:

1.34 میلی متر

در نهایت باید گفت که چند پارامتر و مشخصه فنی اصلی مثل کورس ساعت، گام بندی یا رزولوشن و دقت اندازه گیری Accuracy در کنار کاربری و نحوه استفاده از این ساعت ها بسیار تاثیر گذار است. اگرچه کورس ساعت 10 میلی متر و 20 میلی متر جزو پر کاربردترین و رایج ترین ظرفیت های اندازه گیری ساعت های اندیکاتور هستند، اما با توجه به شغل و نوع مصرف تخصصی، می‌توان از ساعت های کورس کوچک مثل 1 میلی متر تا بسیار بزرگ مثل 100 میلی متر نیز در جای مخصوص استفاده برد. ساعت های کورس کوچک با گام بندی فوق دقیق با توجه به شغل استاد کار، مثل طراحی و تراش قطعات فوق حساس انتخاب می‌شود. 

جهت و زاویه نصب ساعت اندیکاتور و شیطونکی نیز در کار مهم است. اینکه چه نوع پایه ساعت اندیکاتور مگنتی، ساده، مفصلی، بازویی و... باید روی میز کار یا دستگاه تراش استفاده شود؟ اینکه سرعت کار اندازه گیری چقدر است؟ و زاویه مستقیم یا مورب چقدر روی پراب و نوک دنباله ساعت آن تاثیر می‌گذارد؟ اینکه قطر شفت و دنباله برای نصب روی پایه باید چقدر باشد؟ همگی از جمله سوالاتی است که هنگام انتخاب و نصب یک ساعت اندیکاتور و شیطونکی باید با توجه یه نوع کار در نظر گرفته شود.

در این مطلب درباره روش های استفاده از ساعت اندیکاتور و شیطونکی صحبت کردیم. در ادامه و در ویدیوی زیر، چند نکته در مورد ساعت های اندیکاتور و شیطونکی گفته شده و به برخی مواد فنی اشاره می‌شود.

شما می‌توانید برای خرید ساعت اندیکاتور و شیطونکی از برندهای معتبر دنیا با کورس و دقت های مختلف به فروشگاه آنلاین ابزار مارکت مراجعه کنید. تمامی محصولات به صورت اورجینال و با ضمانت اصالت کالا ارائه می‌گردند.