ساعت اندیکاتور یا ساعت شیطونکی؛ کدام بهتر است؟

اولین نکته‌ای که با دیدن این دو ابزار به چشم می‌خورد تفاوت طراحی و شکل ظاهری ساعت اندیکاتور و شیطونکی است. هر دو دستگاه مجهز به یک صفحه نمایش دیال یا نمایشگر ساعتی (عقربه ای یا دیجیتال) هستند که این دیال با یک میله و شفت از جنس استیل به نام پراب Probe با قطر 4 تا 8 میلی متر، و سپس این شفت به یک نوک کارگیر یا Tip وصل می‌شود. تفاوت ظاهری ساعت اندیکاتور و ساعت شیطانکی در شکل پراب و جایگاه صفحه کاملا مشخص خواهد بود.

در ساعت اندیکاتور، پراب به طور عمودی به صفحه متصل است و با فشار و نیروی دست کاربر و قطعه، در جهت بالا و پایین حرکت می‌کند. با حرکت کردن و بالا و پایین شدن پراب، عقربه صفحه حرکت می‌کند. این حرکت کاملا در اختیار کاربر است و می‌تواند به صورت دستی آن را کنترل کند.

اما در ساعت شیطونکی پراب با یک متصل کننده لغزان به دیال متصل بوده و حرکت پراب نه عمودی، بلکه به صورت زاویه دار و دورانی (نیم دایره) به چپ و راست است. اساسا علت نام گذاری این ابزار به نام ساعت شیطونکی در بازار ایران به همین دلیل بوده، چرا که هنگام حرکت دادن پراب، این شفت با زاویه‌ای مشخص و محدود، به چپ و راست بازی می‌کند و این حرکت در اختیار کاربر نیست. محدوده زاویه حرکت ساعت شیطونکی به دامنه اندازه گیری آن ربط دارد اما معمولا مدل های موجود در بازار دارای حرکت پراب از زاویه 65 درجه تا 210 درجه هستند. یعنی مثلا یک پراب با محدوده حرکت 210 درجه، می‌تواند تا 210 به راست و 210 درجه به چپ حرکت کرده و موقع کار بازی کند. 

بسیاری از افراد فکر می‌کنند که نیازی به هر دو ابزار نیست و تنها با اندیکاتور می‌توان تمام کارهای تاب و خطا گیری قطعات را انجام داد. اما این تفکر درست نیست! تفاوت نحوه کار ساعت اندیکاتور و ساعت شیطونکی در مهندسی و ساخت قطعات حساس کاملا داشتن هر دو را لازم می‌داند.

ساعت اندیکاتور معمولا در قسمت بالا یا در قسمت های جانبی ماشین تراشکاری یا میز تست و آزمایش قطعه نصب می‌شود و تنظیم پراب دست خود کاربر است. هنگام چرخاندن قطعه کاری برای ضخامت سنجی یا تاب گیری، باید قطعه را با سرعت بسیار پایین چرخاند تا عقربه‌ی صفحه نمایش در حالت های مختلف به گردش در بیاید. از ساعت اندیکاتور برای مشخص کردن دقیق نقاطی که روی سطح قطعه تاب و خطای معین دارند استفاده می‌شود. مهندس و استاد تراشکار ابتدا با تنظیم کردن عدد صفر صفحه ساعت، تنظیم پراب و جایگاه ساعت، ابتدا قطعه را با سرعت کم چرخانده، سپس جای جای قطعه را بررسی کرده و به رفع برجستگی و اصلاح قطعه می‌پردازد.

اما در ساعت شیطانکی دقت بالاتر بوده و تنظیم حرکت پراب نیز دست استاد و کاربر نخواهد بود. برای همین از این نوع ساعت برای تاب گیری سریعتر، دقیق‌تر و آزمایش گرد بودن کامل تمام سطح بیرونی یا داخلی یک قطعه دایره‌ای تراش خورده مثل لوله، شفت و محور، پیستون، سیلندر و... استفاده می‌شود. ساعت شیطونکی با توجه به ساختار و شکل بدنه خود، می‌تواند در بالا، پایین، چپ، راست و هر نقطه از میز کار و ماشین تراش نصب شود.

بعد از نصب، نوک کارگیر پراب روی سطح قطعه قرار می‌گیرد؛ با چرخاندن قطعه کاری طبق سرعت دلخواه، در صورت وجود داشتن برجستگی/فرورفتگی های حتی خیلی ریز و کوچک روی سطح قطعه، پراب ساعت شیطانکی خیلی سریع و یا کوچکترین ناهمواری بازی می‌کند به زاویه چپ و راست می‌پرد. با این پرش و حرکت پراب، عقربه صفحه نمایش به سرعت تغییر مقدار می‌دهد و بین اعداد روی صفحه حرکت می‌کند. استاد کار با کم و زیاد کردن سرعت چرخش، جابجا کردن ساعت، تنظیم دوباره صفحه و اصلاح قطعه تراش خورده، می‌تواند این تاب و برجستگی ها شناسایی و تعمیر کرده و تغییرات عقربه و پراب ساعت شیطانکی را به صفر برساند.

در واقع جایگاه استفاده از ساعت شیطونکی در مرحله نهایی رفع خمیدگی و خطاهای کوچک قطعه‌ی تراش خورده است و معمولا بعد از استفاده از ساعت اندیکاتور و اصلاحات اولیه، از این ابزار کمک گرفته می‌شود. ساعت شیطونکی صاف بودن ابعاد بیرونی و داخلی یک جسم گرد مثل شفت و محور، پیستون و... را با سرعت بالا، دقت بالا و به صورت یکدست و سرتاسری تست و آزمایش می‌کند.

دامنه اندازه گیری یا کورس ساعت شیطونکی و ساعت اندیکاتور یکی از بزرگترین تفاوت ها را رقم می‌زند. ساعت های اندیکاتور معمولا ظرفیت اندازه گیری بالایی دارند و ظرفیت آنها زیر 1 میلی متر نیست. بیشترین کورس های ساعت اندیکاتور پر استفاده و پرفروش بازار برابر با 1 – 5 – 10 – 25 – 30 – 50 – 100 – 300 میلی متر بوده و می‌توانند از عدد 0 تا ماکزیمم این اعداد را اندازه گیری کنند.

اما در ساعت شیطونکی از آنجا که اولویت در تشخیص تاب و خطاهای بسیار ریز و دقیق است، کورس کاری به مراتب از ساعت اندیکاتور پایین‌تر خواهد بود. ظرفیت اندازه گیری ساعت شیطانکی در مدل های مختلف از 0 تا نهایتا 0.2 میلی متر –  0.8 میلی متر – 1 میلی متر – 1.6 میلی متر وجود دارد. این تفاوت در اعداد چاپ شده دیال ساعت عقربه ای هم نمایان است.

با توجه به کورس کاری، می‌توان حدس زد که در هر دو ساعت شیطونکی و اندیکاتور، دقت اندازه گیری Accuracy و گام بندی خطوط اعداد (در مدل ساعت عقربه ای) یعنی Graduation و رزولوشن صفحه (در مدل ساعت دیجیتال) یعنی Resolution نیز تغییر می‌کند. در ساعت های اندیکاتور عقربه ای پر کاربرد، گام بندی خطوط چاپ شده صفحه ساعت معمولا 0.01 میلی متر یا 0.02 میلی متر است. همینطور دقت اندازه گیری نیز در این اندیکاتورها که با گام صدم میلی متر ارائه می‌شوند در حد 0.01 میلی متر تا 0.05 میلی متر خواهد بود. البته مدل های ساعت اندیکاتور فوق دقیق هم در بازار وجود دارد که با گام و تقسیم بندی خطوط 0.001 میلی متر ارائه می‌شوند و در نتیجه دقت آنها هم فوق العاده بالا و میکرونی است.

در ساعت شیطانکی، گام بندی خطوط صفحه شاید در بسیاری مواقع مشابه با اندیکاتور یعنی برابر 0.01 میلی متر – 0.02 میلی متر و یا 0.001 میلی متر باشد، اما به دلیل کورس محدود این ابزارها، دقت اندازه گیری آنها همیشه به صورت فوق دقیق ارائه می‌شود. دقت ساعت شیطونکی بین 2 میکرون تا 15 میکرون متر ساخته شده و معمولا خطای هسیترزیس بسیار پایینی دارند.

با توجه به نکات گفته شده در بالا و تغییرات در دامنه و دقت محاسبه، طراحی برخی اجزاء ساعت اندیکاتور و شیطانکی مثل بدنه و صفحه ساعت هم تغییر می‌کند. از این اجزاء و تغیییرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انواع مدل ساعت شیطونکی

ساعت های اندیکاتور به دلیل نحوه کار یکسان، معمولا همه یک شکل و یک الگوی طراحی بدنه دارند؛ اما در نوع شیطونکی، به دلیل نصب ساعت در نقاط گسترده میز کار و نیاز کاربر به دیدن دائم صفحه نمایش حین چرخش و کار تاب گیری قطعه، انواع مختلفی چون ساعت شیطونکی افقی، ساعت شیطونکی عمودی و ساعت شیطونکی مورب یا زاویه دار ساخته می‌شود. این مدل‌ها با جایگاه دیال ساعت خود روی بدنه ساعت تعریف می‌شوند:

- در مدل ساعت شیطانکی افقی Horizontal، نمایشگر همراستا با پراب قرار گرفته تا کاربر در دید افقی بتواند تغییرات عقربه را مشاهده کند.

- در مدل ساعت شیطانکی عمودی Vertical، نمایشگر در بالای بدنه و و مخالف با جهت پراب قرار گرفته تا کاربر در دید عمودی و از بالا بتواند تغییرات عقربه را مشاهده کند.

-در مدل ساعت شیطانکی مورب، نمایشگر بین خط عمودی و افقی و با زاویه طراحی شده تا کاربر در دیدهای زاویه دار و شرایط خاص بتواند تغییرات عقربه را مشاهده کند.

• طول پراب و شفت

طول شفت و پراب ساعت اندیکاتور با توجه به کورس ساعت شامل سایزهای کوتاه، بلند و فوق بلند است؛ ممکن است در بازار به ساعت های اندیکاتوری بر بخورید که دارای پراب کوتاه با طول 15 میلی متر تا شفت و پراب های خیلی بلند 120 میلی متر داشته باشند.

در ساعت شیطانکی اما طول پراب ها در چند سایز و همگی کوتاه و نیمه بلند هستند؛ پراب ساعت شیطونکی بین طول 11 تا 35 میلی متر وجود داشته و ضمنا بازه زاویه چپ و راست پراب آنها نیز با توجه به دامنه و بلندی این شفت تغییر می‌کند.

فرق ساعت اندیکاتور و شیطانکی باعث شده تا لوازم جانبی و مصرفی این دو ساعت هم گاهی باهم تغییر کند. از جمله تفاوت های ابزار جانبی کار با ساعت می‌توان موارد زیر را نام برد:

• پایه ساعت Stand Base

برای کار راحت تر با این ابزارها از یک وسیله جداگانه به نام پایه نگهدارنده ساعت یا بیس استفاده می‌شود. پایه ساعت اندیکاتور این ابزار را در کنار میز کار یا ماشین تراش محکم نگه می‌دارد. این ابزارها مدل‌های متعددی مثل پایه ساعت ساده، پایه ساعت مگنتی، پایه ساعت هیدرولیکی، پایه ساعت مفصلی، پایه ساعت گرانیتی و... دارد که گاهی می‌توان از یک مدل برای هر دو نوع شیطونکی و اندیکاتور استفاده برد. در پایه ساعت، قطر کارگیر دنباله بسیار مهم است و سوراخ کارگیر ساعت روی پایه باید با قطر شفت و دنباله ساعت Stem اندیکاتور یا ساعت شیطونکی (مثلا 8 میلی متر) برابر باشد. اما همه‌ی پایه‌ها مناسب ساعت های شیطانکی و اندیکاتور فوق دقیق و حساس نیستند؛ معمولا پایه‌هایی که مکانیزم تنظیم فوق دقیق یا Fine Adjustment دارند برای این مدل‌ها مناسب هستند.

• نوک کارگیر ساعت Tip

سری کارگیر یا Contact Tip به نوک پراب گفته می‌شود که به سطح قطعه کار برخورد می‌کند. به طور استاندارد این نوک ها حالت گرد، نیمه گرد، تیز و شکل توپی دارند. در ساعت اندیکاتور معمولا این طراحی به صورت نیم گرد و نوک دار بوده و البته امکان تعویض آن هم با نوک های متنوعی چون نوک دیسکی، صاف، تخت، تیز و... وجود دارد. جنس نوک و سری ساعت اندیکاتور معمولا از استیل HSS و فولاد است.

اما در ساعت شیطونکی به دلیل اینکه نوک کارگیر آن مدام با سطح کار در تماس است و ایجاد اصطکاک می‌کند، سازندگان از جنس‌های مختلفی به غیر از استیل هم در ساخت آن بهره می‌برند. ساعت شیطونکی نوک الماسه تنگستن کاربایدی، ساعت شیطونکی نوک غیر مگنتی، ساعت شیطانکی نوک کانی یاقوتی یا Ruby از جمله این انواع است. نوک های کانی و الماسه از عمر مفید بسیار بالاتری برخوردارند و در تماس و سایش مداوم با سطح قطعه حین کار، به سادگی خورده و سابیده نخواهند شد.

• نشانگر و قفل کن

ساعت های اندیکاتور دارای یک قطعه با نام قفل کن صفحه و پراب هستند که به صورت مهره گردان روی قاب ساعت آنها وجود دارد و امکان قفل کردن نوک و یا قفل چرخش صفحه را فراهم می‌کند. این ساعت ها همچنین دارای یک وسیله جانبی دیگر به نام محدود کننده نشانگر Bezel Pointer هستند که روی صفحه ساعت نصب شده و یک محدوده دقیق و عددی مشخص را طبق دلخواه کاربر به اون نشان می‌دهد. این دو وسیله و آپشن به دلیل نحوه کار متفاوت ساعت شیطانکی روی نوع این ساعت ها وجود ندارند.

در این مقاله انواع تفاوت ساعت شیطونکی و اندیکاتور را بررسی کردیم. فهمیدیم که نحوه کار اندیکاتور با ساعت شیطانکی چه تفاوتی دارد؟ و موارد استفاده آنها در کجاست؟ با توجه به موارد گفته شده در بالا، می‌توان نتیجه گرفت که این دو ابزار کارایی و عملکرد متفاوتی را در پروژه های تراشکاری و مهندسی قطعه سازی مکانیکی و... ارائه می‌دهند.

اگر شما هم قصد خرید ساعت اندیکاتور و شیطانکی را دارید می‌توانید به فروشگاه آنلاین ابزار مارکت مراجعه کرده و با مقایسه انواع محصولات به تهیه مدل مورد نظر خود بپردازید. همینطور می‌توانید از مشاوره تخصصی و ارسال رایگان و فوری ابزارها بهره ببرید.